Termin mediacja pochodzi z języka łacińskiego i oznacza pośrednika, osobę bezstronną. Jest sposobem na rozwiązywanie sporów, polegającym na udziale wyspecjalizowanej, niewładczej, bezstronnej i neutralnej osoby trzeciej. Głównym celem mediacji jest doprowadzenie do wzajemnie akceptowanego porozumienia, uwzględniającego interesy oraz potrzeby uczestników sporu oraz odbudowanie właściwych relacji pomiędzy skonfliktowanymi stronami.
Niezwykle istotna sprawą, rzutującą na przebieg mediacji jest wybór osoby mediatora. Wybór ten odbywa się z poszanowaniem autonomii woli stron. W praktyce stosuje się 3 podstawowe metody nominacji mediatora:
- Strony sporu same dokonują wyboru osoby prowadzącej mediacje.
- Mediator z listy mediatorów wskazywany jest przez ośrodek prowadzący ADR.
- Mediatora wyznacza, w ramach mediacji sądowej, kierujący sprawę do mediacji sąd.
Niezależnie od wyboru jednej z powyższych możliwości obowiązuje zasada akceptacji mediatora przez wszystkie uczestniczące w sporze strony. Czasami, szczególnie w bardziej skomplikowanych przypadkach powołuje się 2 lub więcej mediatorów, tworzących zespół mediacyjny.
Sama mediacja może mieć postać mediacji pozasądowej (instytucjonalnej) albo mediacji sądowej (ad hoc). W pierwszym przypadku mówimy o mediacji zastępującej albo poprzedzającej postępowanie sądowe, która może być zainicjowana przez sąd, być mediacją umowną (kontraktową) albo mediacją na wniosek strony, w drugim zaś przypadku na mediację kieruje sąd i wtedy mediacja staje się częścią postępowania sądowego. Mediacja może mieć także postać mediacji bezpośredniej (face-to-face) bądź pośredniej. W tym drugim przypadku strony kontaktują się ze sobą wyłącznie przez mediatora, nie uczestnicząc w spotkaniach bezpośrednich.
Modelowa mediacja przebiega w następujący sposób:
- Strony podejmują decyzję o mediacji. Mediator wszczyna mediacje.
- Etap przygotowania do mediacji. Mediator odbiera zgodę na mediację, wstępnie analizuje przyczyny sporu oraz zarysowuje program negocjacyjny.
- Otwarcie sesji mediacyjnej. Monolog mediatora i przedstawienie regulaminu mediacji.
- Strony prezentują swoje stanowiska. Gromadzenie informacji na temat dążeń, oczekiwań oraz interesów stron, spotkania indywidualne.
- Definiowanie problemów. Na podstawie odpowiednich pytań mediator diagnozuje konflikt.
- Wymiana propozycji rozwiązań. Przydatne techniki to: „burza mózgów”, przygotowywanie „list rankingowych” z pomysłami na rozwiązanie problemu, techniki „jednego tekstu”, do którego strony będą wnosiły swoje poprawki i „panelu ekspertów”, czyli odwołania się do wiedzy specjalistów z danej dziedziny.
- Wypracowanie jednego wspólnego rozwiązania. W podsumowaniu – tzw. parafraza.
- Spisanie porozumienia, czyli propozycji ugody.
- Zamknięcie sesji mediacyjnej.
- Wdrożenie porozumienia w życie.
Istotą mediacji są zasady, mające charakter uniwersalny, tj niezależny od przedmiotu sporu, czy cech stron biorących w niej udział. Zasady te charakteryzują każde poprawnie prowadzone mediacje. Do tych zasad należą:
- Dobrowolność.
- Bezstronność.
- Neutralność.
- Autonomia konfliktu.
- Poufność.
- Odformalizowanie.
- Dobra wiara.
- Szacunek.
Instytucja mediacji została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Intencją ustawodawcy było, aby rozwiązania dotyczące mediacji były maksymalnie uproszczone, tak aby strony stosunków cywilno-prawnych miały możliwość jak najszerszego skorzystania z tej formy alternatywnego rozwiązywania sporów.
Jarosław MROŻEK