Zgodnie z art. 10 Ustawy – Prawo upadłościowe (dalej pu) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny . Rozwinięcie tego pojęcia odnaleźć można w artykule następnym ustawy, w którym czytamy, że „dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych”, przy czym „domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące”.

Podstawową zatem przesłanką ogłoszenia upadłości stanowi niewypłacalność dłużnika. Przez „niewykonywanie wymagalnych zobowiązań” ustawodawca rozumie niepłacenie długów, natomiast „niewypłacalność” określa jako taki stan rzeczy, w którym majątek dłużnika nie wystarczy na pokrycie wierzytelności, choćby stan ów nie został stwierdzony orzeczeniem sądu (ale np. powstał wskutek bezskuteczności prowadzonych przez wierzycieli egzekucji czy zaprzestania płaceni przez dłużnika długów). Ponadto, stan ten musi mieć charakter trwały. W orzecznictwie utrwaliło się bowiem stanowisko, że „krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie stanowi podstawy ogłoszenia upadłości, gdyż o niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ust. 1 pu można mówić dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje przeważającej części swoich zobowiązań (orzeczenia SN: II CKN 874/ 98, V CSK 211/ 10, V CSK 320/ 10).

Negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działaności gospodarczej odnaleźć można w art. 491(4) ust 1 pu. I tak, sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Ponadto, sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów o upadłości konsumenckiej, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika, jeżeli ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono na podstawie przepisu art. 491(20), jeżeli dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz jeżeli czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli – chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Sąd również oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Sąd wreszcie oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Analizując wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości, sąd zbada, czy dłużnik sam wywołał stan swojej niewypłacalności lub istotnie przyczynił się do jego zwiększenia – bądź umyślnie, bądź wskutek rażącego niedbalstwa.

Sąd obligatoryjnie oddali wniosek o ogłoszenie upadłości w razie zaistnienia jakiejkolwiek negatywnej przesłanki dotyczącej dziesięcioletniego okresu przed dniem zgłoszenia wniosku, z tym, że przesłanki negatywne z art. 491(4) ust. 2 i 3 pu nie mają charakteru bezwzględnego. Ustawodawca przyjął bowiem, że okoliczności wskazane w tych przepisach mogą wynikać z przyczyn od dłużnika niezależnych takich jak np. ciężka choroba, nagły wypadek czy utrata pracy z przyczyn przez dłużnika niezawinionych. Dlatego, pomimo istnienia negatywnych przesłanek, które pozbawiłyby dłużnika możliwości ogłoszenia upadłości, sąd i tak ogłosi jego upadłość, o ile uzna, że będzie to uzasadnione względami słuszności lub humanitarnymi.

Należy pamiętać, że o ile dłużnik powoła się na w swoim wniosku na klauzule słuszności czy humanitarne, sąd ma obowiązek je zbadać, odnosząc się do treści wniosku. Sąd bowiem może (ale nie musi) pominąć negatywne przesłanki, o ile uzna, że z ustalonego stanu faktycznego wynika, że ogłoszenie upadłości będzie uzasadnionewzględami słuszności lub humanitarnymi.

Na koniec należy zwrócić uwagę na sposób zachowania się dłużnika (konsumenta) w trakcie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości o ile uzna, że przytoczone przez dłużnika, w treści wniosku lub w załącznikach, fakty nie są zgodne z prawdą bądź dane wskazane we wniosku nie są pełne. Pomimo tych uchybień, sąd może ogłosić upadłość, gdy niezgodność lub niezupełność nie były istotne lub jeżeli ogłoszenie upadłości będzie uzasadnione względami słuszności lub humanitarnymi.

Podsumowując zatem, jeżeli nawet niezgodność z prawdą danych podanych przez dłużnika byłaby istotna, ale zachodzą szczególne okoliczności przemawiające za oddłużeniem (np. zły stan zdrowia, wiek), sąd pomimo uchybień ze strony dłużnika może ogłosić upadłość, nawet jeżeli uchybienia te były przez dłużnika zawinione.

Jarosław MROŻEK