Rada wierzycieli jest organem kontrolnym i doradczym ustanawianym w postępowaniach restrukturyzacyjnych i upadłościowych. Przepisy nowej ustawy Prawo restrukturyzacyjne (dalej pr) i znowelizowanej ustawy Prawo upadłościowe (dalej pu) przyznają wierzycielom większe możliwości działania niż za rządów poprzedniej ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze.

Od 1 stycznia 2016 r. sędzia-komisarz może, o ile uzna za potrzebne, powołać radę wierzycieli z urzędu. Rada może również zostać powołana na wniosek:

  • dłużnika;
  • co najmniej 3 wierzycieli;
  • wierzyciela lub wierzycieli dysponujących sumą co najmniej 20% wierzytelności, z wyłączeniem wierzycieli określonych w art. 80 ust. 3, art. 109 ust. 1 i art. 116 pr.

Nowe przepisy ustawy premiują aktywność wierzycieli. Powołanie rady służy przede wszystkim samym wierzycielom, odciążając jednocześnie sędziego-komisarza z podejmowania decyzji, które mogą zostać podejmowane przez wybranych przez wierzycieli przedstawicieli. W przypadku nie powołania rady, wszelkie czynności dla niej zastrzeżone wykonuje sędzia-komisarz.

Rada wierzycieli składa się z 5 członków oraz 2 zastępców, którzy zostają wybrani spośród wierzycieli biorących udział w postępowaniu restrukturyzacyjnym. W przypadku mniejszych postępowań (liczba wierzycieli jest mniejsza niż 7), liczbę członków rady wierzycieli ogranicza się do 3 osób.

Zastępcy członków rady mają uprawnienia identyczne z uprawnieniami członków rady. Głosują oni na posiedzeniach rady dopiero w przypadku nieobecności zwykłych członków.

Szczegółowy tryb powoływania członków rady wierzycieli określają odpowiednie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne i Prawo upadłościowe (dla postępowań upadłościowych).

Członkami rady wierzycieli mogą być wyłącznie wierzyciele osobiści dłużnika. Tymi zaś mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale posiadające zdolność prawną. Z tych wierzycieli członkami rady mogą być tylko osoby fizyczne i osoby prawne. Osoby prawne wykonują obowiązki członka rady wierzycieli, podobnie jak pozostałe funkcje względem świata zewnętrznego za pomocą swoich organów. Członek rady wierzycieli może wykonywać swoje obowiązki bądź osobiście bądź przez ustanowionego pełnomocnika. Do ustanowienia pełnomocnika nie jest wymagana zgoda sędziego-komisarza. Ustawodawca nie określił również żadnej specjalnej formy pełnomocnictwa – wystarczające jest więc pełnomocnictwo na piśmie. Pełnomocnictwo takie wskazany pełnomocnik składa tylko raz, przy pierwszej czynności przewodniczącemu rady wierzycieli.

Powołanie rady wierzycieli nie ma charakteru ostatecznego i jej kształt może w trakcie całego postępowania się zmieniać. Jeśli aktualny skład rady nie odpowiada wierzycielom, to zgodnie z art. 126 ust. 1 pr zmiana w tej kwestii jest możliwa, bowiem na wniosek wierzyciela lub wierzycieli mających co najmniej piątą część sumy wierzytelności przysługujących wierzycielom będącym uczestnikami postępowania, z wyłączeniem wierzycieli określonych w art. 80 ust. 3, art. 109 ust. 1 i art. 116 pr, sędzia-komisarz zmienia jej skład, powołując na członka rady wierzycieli osobę wskazaną przez wnioskodawcę, chyba że zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że wskazany wierzyciel nie będzie należycie pełnił obowiązków członka rady wierzycieli.

Zgodnie z art. 128 pr rada wierzycieli ma szerokie kompetencje, i tak:

  • udziela pomocy nadzorcy sądowemu (zarządcy – w przypadku postępowań sanacyjnych);
  • kontroluje jego czynności;
  • bada stan funduszów masy układowej;
  • udziela zezwolenia na czynności, które mogą być dokonane tylko za jej zezwoleniem;
  • wyraża opinię w innych sprawach, jeżeli zażąda tego sędzia-komisarz, nadzorca sądowy, zarządca lub dłużnik.

Należy w tym miejscu zauważyć, że przy wykonywaniu obowiązków rada wierzycieli kieruje się interesem ogółu wierzycieli.

Rada wierzycieli lub jej członkowie mogą przedstawiać sędziemu-komisarzowi swoje uwagi o działalności dłużnika albo nadzorcy sądowego (zarządcy – w przypadku postępowań sanacyjnych). Rada może żądać od dłużnika, nadzorcy sądowego albo zarządcy wyjaśnień oraz badać księgi i dokumenty przedsiębiorstwa dłużnika w zakresie, w jakim nie narusza to tajemnicy przedsiębiorstwa. W pozostałym zakresie i w przypadku wątpliwości sędzia-komisarz określa zakres uprawnień członków rady do badania ksiąg i dokumentów przedsiębiorstwa dłużnika.

Co także bardzo ważne – zezwolenia rady, pod rygorem nieważności, wymagają następujące czynności dłużnika albo zarządcy:

  • obciążenie składników masy układowej lub sanacyjnej hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem;
  • przeniesienie własności rzeczy lub prawa na zabezpieczenie wierzytelności nieobjętej układem;
  • obciążenie składników masy układowej lub sanacyjnej innymi prawami;
  • zaciąganie kredytów lub pożyczek;
  • zawarcie umowy dzierżawy przedsiębiorstwa dłużnika lub jego zorganizowanej części lub innej podobnej umowy.

Zezwolenia rady wierzycieli, także pod rygorem nieważności, wymaga również sprzedaż przez dłużnika nieruchomości lub innych składników majątku o wartości powyżej 500 000,00 PLN.

Rada wierzycieli może ponadto udzielić zezwolenia na zawarcie umowy kredytu lub pożyczki lub ustanowienie zabezpieczeń, o których mowa powyżej, jeżeli jest to niezbędne do zachowania zdolności do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania restrukturyzacyjnego i zobowiązań powstałych po jego otwarciu lub zawarcia i wykonania układu oraz zostało zagwarantowane, że środki zostaną przekazane dłużnikowi i wykorzystane w sposób przewidziany przez uchwałę rady, a ustanowione zabezpieczenie jest adekwatne do udzielonego kredytu lub pożyczki.

Rada wierzycieli wykonuje czynności przez podejmowanie uchwał na posiedzeniach, chyba że regulamin rady stanowi inaczej. Posiedzenia rady wierzycieli mogą odbywać się przy użyciu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Na podjęcie uchwały rada ma 2 tygodnie (termin instrukcyjny) od wpływu wniosku. Przy podejmowaniu uchwał na odległość zastępca członka rady wierzycieli nie bierze w głosowaniu, a do ich podjęcia wszyscy członkowie rady muszą głosować za przyjęciem uchwały. W pozostałych przypadkach, uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów.

Rada wierzycieli może podjąć (w pełnym składzie) uchwałę (za którą głosowało co najmniej 4 jej członków), na podstawie której sąd może zezwolić dłużnikowi sprawowanie czynności w zakresie nieprzekraczającym zakresu zwykłego zarządu. Rada wierzycieli, na której zagłosowało „za” co najmniej 4 jej członków lub w przypadku rady trzyosobowej, na której zagłosują wszyscy członkowie jednomyślnie, lub na skutek uchwały podjętej na wniosek dłużnika, może wybrać lub zmienić nadzorcę sądowego lub zarządcę prowadzącego postępowanie.

Posiedzenia rady zwołuje się zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie Prawo restrukturyzacyjne. Na pierwszym posiedzeniu rada wierzycieli przyjmuje regulamin, określający w szczególności:

  • sposób zawiadomienia członków rady o posiedzeniu;
  • sposób zbierania głosów (np. na zgromadzeniu, obiegowo, podczas telekonferencji);
  • zasady współpracy rady z zarządcą lub nadzorcą sądowym oraz dłużnikiem;
  • sposób (tryb) składania wniosków do rady oraz w miarę potrzeby może być dowolnie rozszerzany, na przykład o tryb przeprowadzania posiedzeń (zebrania, telekonferencje, wideokonferencje) oraz zamierzoną częstotliwość posiedzeń.

Z posiedzeń rady sporządza się protokoły, które następnie umieszcza się w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości o którym jest mowa w art. 5 pr.

Członkowi rady przysługuje zwrot wydatków koniecznych, związanych z jego udziałem w radzie. Sędzia-komisarz za udział w radzie może przyznać wynagrodzenie, nie wyższe niż 3% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenie za każdy dzień posiedzenia. Wynagrodzenie oraz zwrot wydatków wchodzą w skład kosztów postępowania restrukturyzacyjnego.

Członkowie rady wierzycieli odpowiadają za szkodę wynikłą z nienależytego pełnienia swoich obowiązków na podst. art. 415 Kodeksu cywilnego.

Radę wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym można porównać do rady nadzorczej, czyli organu kontrolnego, który sprawuje stały nadzór we wszystkich dziedzinach działalności przedsiębiorstwa, mającego również pośredni wpływ na jego strategię.

Jak z powyższego można zauważyć, zakres kompetencji rady wierzycieli jest dość szeroki. Może więc i być powinna skutecznym narzędziem, wykorzystywanym przez wierzycieli w słusznym celu.

Jarosław MROŻEK